Үезинде «тыва Ломоносов» деп атка төлептиг турган Тываның бир дугаар физика болгаш математика эртемнерин башкылаар талазы-биле дээди эртем чедип алгаш, чонну өөредип эгелээн кижи Ооржак Сундуевич Хойлакаа башкы. Тывага улус чырыдыышкынын болгаш өөредилгезин сайзырадырынга киириштирген чаагай херээ дээш О.С.Хойлакааны «1941-45 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынынга эрес-маадырлыг күш-ажыл дээш» деп медаль-биле, «Улус чырыдыышкынының тергиини» деп демдек-биле шаңнаан.

Ол Барыын-Хемчик кожууннуң Ак сумузунга ядыы арат өг-бүлеге 1913 чылдың март 7-де сес дугаар төлү болуп төрүттүнген. Ада-иезиниң мал ажыл-ижинге дузалажып, тараа тарыжып өзүп келген. Кара чажындан тура, эртем-билигге сундулуг, орлан-шоваа, эрес-кежээ, хүрежир, чаржыр, ча адар, тевектээр чораан. Революция тиилеп, улустуң чазаа доктааган соонда кожуун черинге чарылгалап тургаш, үжүк-бижикке өөренип, чаа амыдыралдың оруунче кирген.

1930-36 чылдарда Улан-Удэниң ажылчын факультединге өөренип, эртем-билигниң эге үндезини-биле чепсегленип, культураның сайзыралын шиңгээдип алган. Оон Кызылдың өөредилге комбинадынга башкылап, а сөөлгү үш чылда директорлап турган. Ооржак Сундуевич санга аажок ынак болгаш, математика эртеминиң башкызы болуп, ол талазы-биле билиг-мергежилин бедидери-биле Иркутскиниң педагогика институдунга 1940 чылда өөренип эгелээн. А 1944 чылда физика-математика факультедин эки дооскаш, Тывазынче чанып келген.

Ол 1939 чылда эге школаның 1-ги клазынга ажыглаар «Арифметика» номун чааскаан, а чеди чыл школазының 6-7 класстарының «Алгебра» номун О.Сагаан-оол-биле кады очулдурган. Ол ынчан тыва дыл кырынга үнген баштайгы математика ному болган. Ында чоорту тыва дылдың сөс курлавырынче быжыы-биле кирген хамаарылгалыг саннар, чаңгыс болгаш хөй кежигүннер, чадаже көдүрүлге, дөстен үндүрери, деңнелге дээн чижектиг хөй-хөй математиктиг терминнер чедимчелии-биле ажыглаттынган. Ол-ла номнуң дараазында үндүрүлгелериниң очулгазын О.С.Хойлакаа кылып турар апарган болгаш терминнерни сайзырадып, улам экижиткен.

Ооржак Сундуевич областың улусчу өөредилге килдизиниң эргелекчизи болуп ажылдап тура, областың улус өөредилгезиниң шынарын көдүрүп, уругларны өөредип кижизидер ажылды чедиишкинниг чорудуп турган. Физика, математика эртемнерин башкылавышаан, өөредилге номнарын очулдурар ажылын үргүлчүлеп чораан. Шыырак билиглиг, математиктиг эртемнер талазы-биле шылгараңгай мергежилдиг башкы өөреникчилерниң, ада-иелерниң хүндүткелин чаалап алган. Ооң өөреникчилери С.С.Салчак, В.Д.Шогжал, Г.М.Даржаа, Н.И.Тараачы, М.Х.Чым­ба болгаш өскелер-даа башкызының үлегерин ап, физика-математика талазы-биле дээди эртемни чедип алган.

Ол эртем-техниканың чедиишкиннери-биле чонну таныштырар дээш база кызымаккай ажылдап чораан. «Ай, хүн туттуруушкуну деп чүл?», «Өртемчейниң эгези турган бе, төнчүзү бар бе?» деп эртем-нептерелдиг чүүлдерни солуннарга бижип, өөреникчилерге, ада-иелерге тайылбырлап, сан эртеминиң башкыларынга методиктиг болгаш теоретиктиг дузаларны чедирип турган.

Билдингир башкы, Тыва чуртунга чугула төөгүлүг болуушкуннар болуп турар нарын үеде ол ажылдап-чурттап чораан. Бир дугаар дээди эртемниг, шылгараңгай угаанныг математика башкызы О.С.Хойлакаа бодунуң бедик угаанының ачызында хөй талалыг салым-чаяанын көргүскен. Ооржак Сундуевич Хойлакаа башкы алыс боду черле кашпагай кижи болгаш, спорттуң янзы-бүрү хевирлеринге ынак, шыдыраага, хол бөмбүүнге бедик көргүзүглерни чедип ап чораан.

Ону ол үеде езулуг «тыва Ломоносов» деп анаа эвес адап турган болгай. Башкы Гайдарның «Чук биле Гек» база Тургеневтиң «Ася» деп номнарын очулдурган. База ол ышкаш элээн номнарның автору. Ол 1963 чылда мөчээн. Ынчалза-даа ооң кылган херээ чонунга ханы хүндүткелдиг болуп арткан.

Ооржак Сундуевич Хойлакааның бо чылын 100 харлаанын демдеглеп турар. Тергиин башкының дугайында материал белеткээр мурнунда ооң дөргүл-төрели база өөреникчилери-биле ужуражып, оларның сактыышкыннарын чыып алган бис. Солуннуң бо үндүрүлгезинде башкының дугайында каш кижиниң чылыг-чымчак сактыышкыннарын бараалгаттывыс.

М.Б.Кенин-Лопсан, төөгү эртемнериниң доктору, делегейниң дириг эртинези, «Чүс чылдың кижизи», Тываның Улустуң чогаалчызы, этнограф: «Тываның база бир алдарлыг кижизи Ооржак Хойлакаа башкы — тыва интеллигенцияның иштинде бир дугаар дээди эртемниг математик. Башкының өөнүң ишти Кыргыс Балчир-ооловна Долгар база дээ­ди эртемниг төөгү башкызы турган. Ол Кызылдың 2 дугаар школазынга башкылап тургаш, бистиң класс удуртукчузу турган. Ынчан школавыс В.И.Ленин аттыг каттышкан школа турган. Чүге дизе аңаа школачылар, артистер база Оскал-оолдуң бөлүү база турган. Ол үеде школаны тыва дыл болгаш чогаал башкызы Алексей Мокур-оолович Белек-Байыр директорлап чораан. База бир Рояков дээр төөгү башкызы турган, ол Хойлакаа башкы-биле кады Иркутскиге дооскан. Ынчангаш мен Тываның алдарлыг башкыларының холунга өскен, олардан сагыл четтирген аас-кежиктиг мен. Ол үеде башкылап чораан башкылар ам «ырай» берген, артып калганнар база бар. Оларның бирээзи — Регина Рафаиловна Бегзи. Ооржак Сундуевич башкының дугайында эки сактыышкыннарны чугаалап болур улус хөй. Зоя Борандаевна Чадамба дыка эки кылдыр чугаалап бээр. База бир өөреникчизи, Тываның алдарлыг башкызы Е.Б.Салзыңмаа солун сактыышкынны кылып болур. Ооң дугайында бичии ном үндүрери күзенчиг деп бодаар мен. Бистиң класстың башкызы болганда, чугаалавайн баар аргам чок, алдын медаль-биле дооскан өөреникчизи бар. Ол Андрей Чычаан-оол. А мөңгүн медаль-биле Юрий Аранчын, Алексей Делгер-оол, Шулуу Сат, Александр Тогуй-оол олар дооскан, чаңгыс сөс-биле чугаалаарга, өөреникчилери шупту тергиин өөредилгелиг турган. Башкывыс шыдыраага дыка ынак болгаш, доктаамал шыдыраа маргылдаазы эрттирер чораан. Мен база шыдыраалаарынга ханы сонуругалдыг болгаш, школаның чемпиону чордум. Тываның тергиин мергежилдиг математика башкызы Ооржак Хойлакааны сактып турары дээш сеткилимден өөрүп тур мен».

К.С. Даржаа (Ооржак), башкының кады төрээн акызы Санаа Кенден оглу Ооржактың хеймер уруу, дээди категорияның физика-математика башкызы:«Акымның ачазын Кенден Шурту оглу, а авазын Чаш Суптукай уруу дээр. Авазы Ак, Алаштың улуг хамы чораан болгаш, улус ону «Хам-кадай» дээр. Кады төрээннерниң эң улуг акызы Сундуй Ооржактың ажы-төлү чок боорга, Хойлакаа акывысты ол азырап алган соонда, хөй ажы-төлдүг болган. Ооң (башкының) соонда Соруку дээр шолалыг Сендий-оол — согааш-бала, деспи чазаар аажок шевер; Хораа-Даргазы дээр шолалыг Биче-оол – даргалап чораан, баштайгы өөнүң иштиниң уруу артист Доржу Хандаа, композитор Лаптаңның өөнүң ишти, а сөөлгү өөнүң иштиниң оглу эмчи Шангыйлаң Ооржак; оон Узун-Кадай шолалыг Дарыймаа, Шевер-Кадай дээр дуңмазының шын ады Маңмаа – Тываның Чаан мөгези Ооржак Дапылдың авазы; Мөге-Санаа шолалыг Санаа – чазаныр, өг херекселдери кылыр аажок ус шевер кижи, ол чээни Ооржак Дапылды хүрештирип өөреткен. Дээди эртемниг сан башкызы акывыс дөрт ажы-төлдүг. Оларның улуу Михаил – база ачазының соон салгап, физика-математика башкызы, Александр – хөгжүм башкызы, РФ-тиң улус өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы база Любовь – Москваның төөгү архив талазы-биле институдун дооскан (Тываның бир дугаар дээди эртемниг архив эртемдени) турган. Ооржак Сундуевичиниң соон салгаан акыларының ажы-төлүнүң саны хөй, тодаргайлаарга, физика-математика башкыларының салгалы. Мен бодум база салгал дамчаан математика башкызы мен. 49 чыл дургузунда улуг класстарга физика, математика эртемин башкыладым. Хойлакаа акывыс бичиизинден тура-ла, эртемге сонуургалдыг, ном-дептер номчуурунга ынак. Ол дыка угаанныг кижи».

С.Ш.Толунчап, РФ-тиң чырыдыышкынының тергиини, хоочун алдарлыг башкы: «Тываның төөгүзүнде кирип турар алдарлыг кижилерниң бирээзи – Ооржак Сундуевич Хойлакаа башкы. Ол бедик дурт-сынныг, арын-шырайы шөйбексимээр, дорт думчуктуг, улуг, кара-кара карактарлыг, сактырга-ла, кижини өттүр көрүп орган ышкаш сагындырар. Шимченгир, спортка хандыкшылдыг. Бодун алдынып билир. Долгар Балчир-ооловна биле Хойлакаа честей ажы-төлүнге аажок ынак, бо-ла чассыткан, эргелеткен, ашкарып-чемгерген олурар. Оолдарының чаражы аажок, улуг-улуг карактарлыг, шевергин думчуктарлыг. Мен оларның бажыңынга чурттап өөренип турган мен. Башкы кежээ ажылдан келгеш, мээң билиимни хынап, эртемнер талазы-биле дыка солун айтырыглар салыр, чижээлээрге, хүн кайдал, ооң ачы-дузазы, даглар  чүден тургустунганыл дээш, оон-даа өске. Долгар биле Хойлакаа башкы суг мээң Дүкежек угбам сугга болганчок кээр болгаш, дыка чоок болгаш өңнүк чораан. Бо буянныг башкыларның ажы-төлү, салгалы бурунгуларының төрээн чери – Тываның төлептиг ээлери болуп, чаа езу-биле амыдырап-чурттап, эртем-билигни амыдыралга боттандырып чоруур. Башкы ажылы нарын, кижиден улуг негелде, күш негеттинер. Башкы кижи бүгү назынында өөреникчилери-биле кады өөренип, билиин ханы сайзыратпышаан үениң негелдези езугаар хөгжүлдеден чыдып кагбайн, деңге чоруп олурар болза эки. Ынчан башкы деп бедик ат кижиге быжыглаттынып артар».

А.О.Хойлакаа, оглу: «Ачам спортка дыка хандыкшылдыг кижи. Ол балыктаарынга ынак болгаш бисти, оолдарын, үргүлчү эдертип алыр. Шак ынчалдыр агаарлап, балыктаарынга ынак бис. Ачам дугайында бир чырык сактыышкыным бар. Бир катап ачам мээң билиимни хынаары-биле бодунуң ажылдарын мурнумга салып бергеш: «Мында частырыг бар-дыр бе, хынап көрем» — дээш, берген. Оон мен ооң ажылын кончуг кичээнгейлиг номчааш, частырыын тып алган мен. Ачамның өөрүп турарын эскерген мен, а мээң өөрүшкүм оон-даа артык. Оон хей-аъдым көдүрүлгеш: «Ам база ажылдарың хынап берейн» — деп дилээр турган мен».

Бо улуг, сураглыг Ооржак Сундуевич Хойлакаа башкының дугайында сактыышкыннар чыып тургаш, ооң дугайында дыка солун төөгүнү билип алдым. Сонуургалымны улам күштелдирген чүүлү – башкының салгалы шупту сан талазы-биле тергиин билиглиг болганы. Башкының салгалы шак мындыг буянныг өгбелиг бис дээрзинге чоргаарланыры магатчок. Ооң ады кезээ шагда төөгүге мөңгеде артып калганын салгалдарындан дыңнап билдивис. Тываның бир дугаар дээди эртемниг физика-математика башкызының төрел бөлүү салгалдан салгалче дамчыдып, адын улуг чоргаарал-биле бедик тудуп чорууру – Ооржак Сундуевич Хойлакааның чырык адынга хүндүткелдиң бадыткалы-дыр.